Skoro z poprzedniego artykułu wiemy już czym jest spadek, dziedziczenie, przyjęcie spadku czy zapisu windykacyjnego, to czas przejść do podatków.
Nabycie spadku wiąże się z powstaniem obowiązku podatkowego w podatku od spadków i darowizn.
W świetle treści art. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn (j.t. z 2019 r., poz. 1813), podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, m.in. tytułem:
- dziedziczenia,
- zapisu zwykłego,
- zapisu windykacyjnego.
Ponadto podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.
Również nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Moment powstania obowiązku podatkowego
Ograniczając rozważania wyłącznie do ww. trzech form nabycia praw majątkowych, należy wskazać, że zgodnie z powołaną wyżej ustawą, obowiązek podatkowy powstaje:
- przy nabyciu w drodze dziedziczenia – z chwilą przyjęcia spadku;
- przy nabyciu w drodze zapisu zwykłego – z chwilą wykonania zapisu zwykłego;
- przy nabyciu w drodze zapisu windykacyjnego – z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego;
Ważne!
O momencie powstania obowiązku podatkowego w podatku od spadków i darowizn z tytułu dziedziczenia nie przesądza moment nabycia spadku (śmierci spadkodawcy), ale moment jego przyjęcia
Kto jest podatnikiem?
Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych.
Podstawę opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów, a więc tzw. czysta wartość. Wartość tą ustala się według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Oznacza to, że wartość rzeczy i praw majątkowych ustala się:
- w przypadku dziedziczenia – według stanu na dzień otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy) w oparciu o ceny z dnia przyjęcia spadku (względnie z dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku)
- w przypadku zapisu zwykłego – według stanu na dzień ogłoszenia testamentu (względnie spełnienia się warunku zawieszającego) w oparciu o ceny z dnia wykonania zapisu zwykłego lub dalszego zapisu,
- w przypadku zapisu windykacyjnego – według stanu na dzień uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia;
Grupy podatkowe
Specyfiką podatku od spadków i darowizn jest to, że w większości przypadków wysokość podatku jest uzależniona od statusu nabywcy i zaliczenia go do odpowiedniej grupy podatkowej. Następuje ono według relacji nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe.
Zgodnie z przepisami ustawy do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:
- do grupy I – małżonka, zstępnych (w tym przysposobionych, tzn. adopcyjnych), wstępnych (w tym przysposabiających, tj. adoptujących), pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
- do grupy II – zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
- do grupy III – innych nabywców.
Na więzi powinowactwa nie wpływa rozwiązanie małżeństwa przez rozwód ani orzeczenie pomiędzy małżonkami separacji.
Kwoty wolne od podatku
W podatku od spadków i darowizn określono kwoty wolne od podatku. Nabycie rzeczy lub praw – w danym okresie czasu – których wartość nie przekracza określonej wysokości nie podlega podatkowi. Opodatkowaniu zaś podlega tylko nadwyżka ponad kwotę wolną od podatku.
Z przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn wynika, że opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:
- 9 637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;
- 7 276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;
- 4 902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
Kwoty wolne uwzględnia się według ich wartości z dnia powstania obowiązku podatkowego (a nie z dnia składania zeznania). Nie chodzi tutaj jednak o wartość jednorazową, lecz sumę wartości rzeczy lub praw nabytych od jednej i tej samej osoby w pewnym okresie czasu. Brany jest pod uwagę okres 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie.
Zeznanie podatkowe
Co do zasady w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego nabywcy powinni złożyć zeznanie podatkowe, w którym należy wymienić m.in. wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych oraz obciążających je długów i ciężarów. Do zeznania dołączamy dokumenty potwierdzające nabycie (np. postanowienie sądu) oraz stwierdzające posiadanie przez zbywcę (spadkodawcę) tytułu prawnego do tych rzeczy i praw, a także dowody istnienia długów i ciężarów.
Ustawa o podatku od spadków i darowizn wprowadza szereg zwolnień, w tym m.in. zwolnienia o charakterze przedmiotowym i podmiotowym. W niniejszym opracowaniu skupimy się na zwolnieniu podmiotowym, ponieważ są to najczęściej występujące sytuacje. Zwolnienie podmiotowe dotyczy określonych osób (podmiotów). Dotyczy ono nabycia rzeczy i praw przez osoby z najbliższej rodziny m.in. w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego.
Komu przysługuje takie zwolnienie?
Zgodnie z przepisami ustawy, zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę.
Warunkiem zastosowania zwolnienia jest zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w określonym terminie.
Termin zgłoszenia
Zgłoszenia nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych należy dokonać w terminie 6 miesięcy od dnia:
- uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku lub – jeżeli dokumentem potwierdzającym nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych jest akt poświadczenia dziedziczenia lub europejskie poświadczenie spadkowe – od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego – w przypadku dziedziczenia, oraz
- powstania obowiązku podatkowego – w pozostałych przypadkach (moment powstawania obowiązku ocenia się na podstawie przepisów ustawy).
Ważne!
Niedopełnienie wymogu zgłoszenia we wskazanym terminie spowoduje, że nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.
Przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn nie definiują pojęcia rzeczy. Zgodnie natomiast z Kodeksem cywilnym rzeczami są wszelkie przedmioty materialne, które dzielą się na rzeczy ruchome oraz nieruchomości.
W konsekwencji na podstawie art. 4a ww. ustawy zwolnione od podatku od spadków i darowizn może być nie tylko nabycie własności rzeczy ruchomych, ale również nabycie własności nieruchomości.
Z omawianego zwolnienia korzysta również nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych tam wykonywanych (nabycie własności takich rzeczy lub praw podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, jeśli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej). Przepisy nie wyłączają stosowania zwolnienia w przypadku nabycia takich rzeczy i praw.
Jak wskazaliśmy wyżej, warunkiem zastosowania zwolnienia jest zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w ściśle określonym terminie.
Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 4a ust. 2 ustawy. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie sześciomiesięcznego terminu, zwolnienie stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu (podkreślić należy, że nabywca rzeczy ma obowiązek uprawdopodobnić, a nie udowodnić fakt późniejszego powzięcia wiadomości o nabyciu; uprawdopodobnienie jest środkiem słabszym niż dowód, tj. środkiem nie dającym pewności, lecz jedynie wiarygodność określonego twierdzenia).
Zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych dokonywane jest na formularzu SD-Z2. Należy je złożyć właściwemu w danej sprawie naczelnikowi urzędu skarbowego.
Tak więc podatku od spadków i darowizn nie zapłacimy, a co z podatkiem dochodowym przy sprzedaży nieruchomości czy innych praw pochodzących ze spadku?
Jak wyjaśniliśmy wcześniej, postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia, określają jedynie osoby, które stanowią spadkobierców oraz należny im udział w spadku. Oznacza to, że potwierdzają one jedynie, że dane osoby stanowią spadkobierców spadku po zmarłym.
Natomiast dział spadku prowadzi do zniesienia wspólności majątku spadkowego pomiędzy spadkobiercami. Oczywiście jeśli (a tak jest najczęściej) spadkobierców jest kilku.
Co do zasady powinno się w pierwszej kolejności uzyskać dokument stwierdzający nabycie spadku, a następnie dokonać działu tego spadku. Żaden przepis nie wskazuje w jakim terminie od nabycia spadku powinien nastąpić dział spadku.
Oczywiście zupełnie prosta wydaje się sytuacja, gdy spadkodawca w testamencie wskazuje spadkobiercę lub dokonuje zapisu windykacyjnego. Natomiast przy dziedziczeniu ustawowym – najczęściej spadkobierców jest kilku i w naturalny sposób dążą oni do zniesienia współwłasności.
Kwestia działu spadku ma istotne znaczenie dla podatku dochodowego. Chodzi o przypadki, gdy stając się właścicielami mieszkania po dziadku lub babci, chcemy je sprzedać i kupić mieszkanie w innym miejscu lub po prostu – uzyskane środki wykorzystać w jakikolwiek inny sposób, a jednocześnie staliśmy się właścicielami tej nieruchomości w wyniku właśnie działu spadku. Czyli wcześniejszy udział np. w 1/3 w majątku spadkowym, po dokonaniu działu spadku konkretyzuje się w postaci konkretnej nieruchomości lub innej rzeczy.
Zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych jednym ze źródeł przychodu jest odpłatne zbycie m.in.: nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, prawa wieczystego użytkowania gruntów – jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych określonych – przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie.
Od 1 stycznia 2019 roku w przypadku odpłatnego zbycia, nabytych w drodze spadku, nieruchomości lub praw majątkowych, określonych w przepisach ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, pięcioletni okres, liczy się od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie tej nieruchomości lub nabycie prawa majątkowego przez spadkodawcę.
Nie stanowi natomiast nabycia albo odpłatnego zbycia, odpowiednio nabycie albo odpłatne zbycie, w drodze działu spadku, nieruchomości lub praw majątkowych, ale tylko do wysokości przysługującego podatnikowi udziału w spadku.
Co to oznacza?
Wracając do naszego przykładu – w przypadku odpłatnego zbycia mieszkania po dziadku, mimo, że pięcioletni termin liczony od dnia nabycia lub wybudowania przez spadkodawcę będzie zachowany, może dojść do sytuacji, gdy z tytułu odpłatnego zbycia mieszkania powstanie po stronie zbywającego spadkobiercy obowiązek podatkowy w podatku dochodowym od osób fizycznych. Stanie się tak wówczas, gdy spadkobierca nabył własność mieszkania w wyniku działu spadku ponad wartość udziału w spadku.
Taką właśnie niekorzystną interpretację wydał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej (interpretacja nr 0114-KDIP3-3.4011.344.2019.1.JK2)
Organy skarbowe uznają, że jeśli w wyniku działu spadku udział danej osoby został powiększony, wówczas mamy do czynienia z nowym nabyciem i na nowo liczymy pięcioletni termin. W ocenie organów skarbowych trzeba będzie porównać wartość udziałów otrzymanych wskutek dziedziczenia ustawowego z tym, co spadkobierca uzyskał w wyniku działu spadku. Przy sprzedaży nieruchomości powstanie przychód „w części odpowiadającej udziałowi nabytemu w drodze działu spadku”. Ten przychód musi wykazać w zeznaniu rocznym i po odjęciu kosztów zapłacić od dochodu 19% podatek.
W ocenie specjalistów jest to bardzo pro fiskalne stanowisko, ponieważ umowny dział spadku i konkretyzacja rzeczy na wyłączną własność poszczególnych spadkobierców najczęściej spowoduje nowe nabycie w odniesieniu do tego udziału, który wcześniej nie przypadł spadkobiercy w spadku. W konsekwencji może się okazać, że na nowych przepisach, które w założeniu miały podatników zwolnić z podatku dochodowego przy sprzedaży schedy spadkowej i umożliwić swobodne dysponowanie tym majątkiem – skorzystają tylko osoby, które są jedynymi spadkobiercami.
Oczywiście nadal możliwe jest wykorzystanie środków uzyskanych ze sprzedaży mieszkania na własne cele mieszkaniowe – i tu mamy trzy lata na realizację tej inwestycji, aby uniknąć opodatkowania dochodu ze sprzedaży mieszkania.