Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej planuje wprowadzić zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych istotne dla marynarzy.
Marynarze to grupa zawodowa, która w kwestii obowiązkowego ubezpieczenia społecznego nie jest jednolita. Stąd też Ministerstwo zamierza naprawić ten stan rzeczy poprzez wprowadzenie stosownych zmian w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Projekt ustawy nie jest zbyt obszerny, ale wprowadzane zmiany mają ważki charakter.
Z uzasadnienia wynika, że przedstawiony projekt ustawy wychodzi naprzeciw postulatom podnoszonym przez środowiska pracodawców oraz pracowników wykonujących pracę na morzu, związki organizacji pracodawców oraz związki zawodowe zrzeszające marynarzy. Środowiska te od lat podnoszą potrzebę uregulowania zasad podlegania marynarzy ubezpieczeniom społecznym i opłacania za nich składek w sposób uwzględniający realia marynarskiego rynku pracy i Konwencji o pracy na morzu z 2006 r. (MLC). Projektodawcy wskazują trzy zasadnicze cele projektowanej ustawy:
- dostosowanie rozwiązań z zakresu ubezpieczeń społecznych marynarzy do realiów marynarskiego rynku pracy i potrzeb ekonomicznych armatorów, z pełnym poszanowaniem zgodności rozwiązań z zakresu ubezpieczeń społecznych marynarzy z przepisami prawa UE o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz zawartych przez Polskę dwustronnych umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym,
- zagwarantowanie jak największej liczbie marynarzy pełnej ochrony socjalnej w zakresie wymaganym przez Konwencję o pracy na morzu z 2006 r. (MLC), tj. prawa do zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego, zasiłku dla bezrobotnych, świadczeń emerytalnych, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy, świadczeń w przypadku śmierci żywiciela oraz świadczeń inwalidzkich na zasadach nie mniej korzystnych jak dla pracowników lądowych,
- pełna realizacja wobec marynarzy mających miejsce zamieszkania w Polsce konstytucyjnej zasady prawa do zabezpieczenia społecznego zawartej w art. 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – zgodnie z nią obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.
W uzasadnieniu projektu wyodrębniono też trzy grupy marynarzy ze względu na zakres podlegania przez nich ubezpieczeniom społecznym. Są to:
- Marynarze zatrudnieni na podstawie marynarskiej umowy o pracę przewidzianej przez ustawę z dnia 5 sierpnia 2015 r. o pracy na morzu. Marynarze należący do tej grupy podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, chorobowemu oraz wypadkowemu, uregulowanym przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym jest umowa o pracę.
- Marynarze pływający na statkach pod banderą państwa członkowskiego Unii Europejskiej (UE) lub Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Marynarze, którzy należą do tej grupy, zgodnie z przepisami rozporządzenia 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego podlegają ubezpieczeniom społecznym na zasadach przewidzianych w ustawodawstwie państwa bandery.
- Marynarze pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego, które nie jest państwem członkowskim UE/EFTA. Grupa ta jest zróżnicowana ze względu na zasady i zakres podlegania ubezpieczeniom społecznym:
- Marynarze zatrudnieni przez pracodawcę armatora mającego siedzibę w UE, którzy mają miejsce zamieszkania na terenie UE. Marynarze ci z mocy wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej C-631/17 podlegają ubezpieczeniom społecznym zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego ich miejsca zamieszkania. Oznacza to, że jeśli marynarze ci mają miejsce zamieszkania na terytorium Polski, podlegają oni ubezpieczeniom społecznym zgodnie z przepisami polskiego prawa ubezpieczeń społecznych.
- Marynarze pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego, z którym Polska zawarła umowę dwustronną o zabezpieczeniu społecznym, w której zamieszczono postanowienia dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym przez marynarzy. Marynarze ci podlegają ubezpieczeniom społecznym zgodnie z przepisami jednego z państw-stron umowy, wskazanego w umowie.
- Marynarze pływający na statkach pod banderą państwa trzeciego, z którym Polska nie zawarła umowy dwustronnej o zabezpieczeniu społecznym, a ich pracodawca armator nie ma siedziby na terenie UE/EFTA. Marynarze ci w praktyce nie są objęci ochroną ubezpieczeniową.
Dotychczas część osób pracujących na morzu, a nie będących pracownikami w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie była objęta żadnym z obowiązkowych tytułów do tych ubezpieczeń w Polsce. W konsekwencji osoby te mogły korzystać jedynie z dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego.
Zmiany zaproponowane przez Ministerstwo służyć mają „ujednoliceniu” sytuacji marynarzy w tym zakresie poprzez wprowadzenie nowego obowiązkowego tytułu do ubezpieczenia społecznego – właśnie statusu marynarza. Nie jest też zaskoczeniem, że zmiany te odczują najbardziej dwie ostatnie grupy marynarzy.
Status marynarza określać będzie zaświadczenie wystawione przez agencję zatrudnienia lub dyrektora urzędu morskiego i co ciekawe – będzie możliwość zawieszenia tegoż statusu na minimalny okres 1 miesiąca nie dłużej jednak niż 3 miesiące.
Jako obowiązkowy tytuł do ubezpieczenia społecznego, status marynarza, nakłada na ubezpieczonych obowiązek samodzielnego opłacania składek (marynarz jest płatnikiem) – podobnie jak to ma miejsce u przedsiębiorców, przy czym nie będą oni obarczeni obowiązkiem comiesięcznego składania deklaracji rozliczeniowych.
W dość komfortowej sytuacji będą natomiast marynarze zatrudnieni na statkach podnoszących polską banderę, którzy zachowają status pracownika, bowiem ich składki będą współfinansowane przez pracodawców. Dla tej grupy płatnikiem składki będzie pracodawca będący armatorem statku. Co istotne, ta grupa marynarzy może dokonać wyboru tytułu do ubezpieczenia, czyli – zachować status pracownika lub wybrać status marynarza.
W ocenie projektodawców planowane zmiany mają pozytywnie wpłynąć na konkurencyjność na marynarskim rynku pracy i w ten sposób umacniać także proces odbudowy narodowych bander.
Projekt ustawy przewiduje wejście w życie ustawy z dniem 1 stycznia 2025 roku, jednak nadal pozostaje on na etapie konsultacji społecznych i analiz ekspertów, trudno więc przewidzieć, czy projektowane zmiany rzeczywiście wejdą w życie w planowanym terminie i w jakim ostatecznym kształcie.
Jednak Zespół Kancelarii stale monitoruje postęp tych prac, analizując na bieżąco, jak projektowane zmiany wpłyną na sytuację Naszych Klientów.